«آب بقا» دومین مجموعه اشعار علی باقرزاده(بقا)

رضا بردستانی
علی باقر زاده متخلص به بقا شاعر بلندآوازه ی خراسان نشین یزدی الاصل که چیره دستی است ستودنی در سرودن قطعه ، با آن که در انواع شعر نیز تبحری قابل ستایش دارد اما برای اخوانیات حال در عالم نثر و یا در قالب نظم حساب و توجه و ویژه ای در نظر دارد که تا به چشم تلمذ و بهره بری در آثارش ننگری به ظرافت و دقایق نهفته در افکار خردمندانه اش پی نخواهی برد. مردی که به گفته ی خویش و تا تابستان 1388 برای نیم قرن همیشه کوله بار سفر بر دوش عزم دیدار آفریده های بی نظیر خداوندگار جهان آفرین می نمود و هنوز نیز این عادت پسندیده را با تمام سختی هایی که دارد رها ننموده است. شاعر در شرح این شیوه ی زیستی و نحوه و طرز نگرش خود می گوید:

سفر گزیدم و بسیار بحر و بر گشتم          به گرد خاور و اقصای باختر گشتم

به جستجوی امیدی که داشتم در دل                 ز پای تا سر، آفاق سر به سر گشتم

به پنج قطعه خاک جهان کشیدم رخت               ز چار دسته ی مخلوق، با خبر گشتم...[2]

شاعر گرانقدر که از زعمای این قوم نیز به شمار می رود و با افتخار در میان مشاهیر یزد و خراسان از او به

نیکی یاد شده است این سیر آفاق و انفس را از سال 1335 و با تشرف به خانه خدا آغاز[3] و تا لحظه ی سرایش قطعه ی معروف 52 سال سیر آفاق یعنی تابستان 1388 جایی از این جهان هستی نبوده است که سزاوار دیدن بوده باشد و ایشان پای در رکاب سفر به آن جا سر نزده باشد کما این که در ادامه ی قصیده ی بالا می سراید:

...ز موزه ها و کتب خانه های هفت اقلیم              شکفته همچو گل از جلوه ی هنر گشتم

ز نقش های طبیعت، ز رازهای بقا                     به کوه و جنگل و گلزار با خبر گشتم.....

هزار شهر که پنهان بٌد از نظر، دیدم                   هزار مرز که افزون شد از شمر گشتم[4]

در گپ و گفت هایی که هر از چند گاهی دست می دهد و پای اندرز های بی شمار ایشان به گوش هوش و میل جان می نشینیم بارها و بارها شنیده ایم که سیر آفاق و انفس و میل درنوردیدن تمام جهان را در نخستین سفر به خانه خدا و در حریم امن بیت الله الحرام از ایزد منان طلب نموده است و خالق مهربان نیز این خواسته را به احسن وجه برآورده نموده است. لاجرم باید در ادامه گفت که از میان سه خواسته یکی میل گشت و گذار جهان بوده است، دیگری همسر و فرزندان نیکو خصال و دست آخر عاقبت بخیری که هر سه را در سایه لطف الهی نصیب خویش نموده است و صد البته او نیز بی بهره از فراز و فرود دنیوی نبوده است و داغدار رسم نانوشته ی فلک غدار؛ سالیانی است که فراق فرزند برومندش را بر دل و دیده به اشک و آه یادآور می شود که جهان را رسومی است گاه جانسوز !

اگرچه شاعر گرانقدر در قطعه ای به مناسبت می سراید:

پنجاه و دو سال سیر آفاق           کردیم به پیری و جوانی

گشتیم سراسر جهان را              با شور و نشاط و کامرانی[5]

اما در پس تمامی این سفر ها و به عنوان عصاره ی دیده ها، به یادسپرده ها و شنیده ها به تأکید و با اعتقاد یادآور می شود :

کسی که باشد از احوال خویشتن خرسند             نیافتم به جهان هر چه بیشتر گشتم[6]

علی باقر زاده که آثار بسیاری را در زمینه های مختلف به زیور چاپ اراسته است برای هفدهمین بار دست به انتشار اثری دیگر از آثار خود زده و دومین مجموعه اشعار خود را تحت عنوان «آب بقا» پس از «زلال بقا» را روانه باز نشر نموده است.

کتاب مورد اشاره که مجموعه شعری است حاوی قصاید، قطعات، غزلیات، مثنویات....چهارپاره ها، اخوانیات و غیره ؛ اشعار شاعر را بین سال های 1373 تا کنون شامل می شود و اشعار ماقبل این سال ها را    می توان در نخستین مجموعه اشعار وی مطالعه نمود و از خوانش آن لذت برد.

«آب بقا» در 136 صفحه و با قطع وزیری با پیشگفتاری از سراینده و یک مناجاتنامه در قالب غزل آغاز می شود که هم پیشگفتار و هم غزل مناجاتنامه گونه سرور و شعفی را برای ادامه ی مطالعه در خواننده ایجاد می نماید. این کتاب مجموعاً در ده بخش و به ترتیب شامل: قصاید، قطعات، غزلیات، مثنوی ها، چهارپاره ، سوگواری ها، رباعیات، دوستکامی ها، اخوانیات و طنز تقسیم بندی شده است که هر بخش شایسته خوانشی از سر دقت و یادگیری است. شاعر که بهره ای وسیع از محبت و میل به خاندان اهل بیت و نیز بنیان های راسخ اعتقادی برده است این میل و اراده ی قلبی را در انواع گوناگون سروده های خویش وارد نموده است. نکات دینی و اعتقادی، پندهای بزرگان دین و آثار و احوال امامان معصوم(ع) در جای جای دلسروده های وی قابل دریافت و بهره وری است.

عادت شاعر به پیمایش کره خاکی و از قبیله ی گشت و گذار بودن را می توان در قصاید و قطعات شاعر به خوبی فهمید اگرچه در بین دیگر انواع شعر او نیز این ردّ پای تأثیر گذار، قابل رؤیت است. شاعر که از معدود انسان هایی است که تمام استانداردهای دوست یابی و دوست داری را پشت سر نهاده است علاقه ای وافر به نگارش نامه هایی و دریافت رقعه ای و دست خطی از دوستان بیشمارش داشته و دارد که در یک تلاش قابل تقدیر، بخشی از آن نامه ها که خود گنجی است ملحوظ، در کتاب نامه ی فرزانگان[7] گردآوری نموده است ؛ میل و اقبالی دارد به رسودن اخوانیات که در انواع شعر فارسی اگرچه در زمره ی تنفننات شعری محسوب می شود اما سربلند از پیچ و خم ظرایف آن بیرون آمدن را «بقا»به خوبی می داند و این را می توان در مطالعه ی اخوانیات زیبای او جستجو نمود.

تسلط شاعر به قوانین سرایش شعر کلاسیک و کثرت مطالعه و وسعت حافظه ی شعری اگرچه در قوت و قدرت به شاعر در سرایش بین هایی کم نظیر و زیبا کمک نموده است اما همین دو وصف، او را بدیهه سرایی چیره و طنز پردازی قابل معرفی می نماید که در جمع های خصوصی، انجمن های ادبی، نشست های دوستانه و دیگر انواع این گرد هم آمدن ها استاد علی باقرزاده را به کانون توجه دوستانش بدل می نماید. مناسبت سرایی و اشعاری که در یاد و نام و بزرگداشت عزیزانش سروده است را  بی شک باید یکی از نقاط عطف اشعار این شاعر بلند اوازه ی خراسانی یزدان اندیش دانست. در بخش سوگواری ها، دوست کامی ها و اخوانیات می توان به قدرت اندیشه و وسعت تفکر شاعر در این زمینه ها پی برد.

به طور کل و در یک اظهار نظر جامع به زعم نگارنده «بقا»از معدود شعرایی است که زندگانیش را، افکار و عقایدش را و تمام آن چه را که می پسندیده و یا نکوهش می نموده است را می توان به ظرافت در لا به لای اشعارش فهمید و به آن پی برد. شاعر شیرین سخن خراسانی که ریشه در کویر دوست داشتنی یزد دارد با    شعر هایش زندگی کرده است، زندگینامه اش را سروده است و با نیرویی که در تسخیر وزن و قافیه و کلام داشته است دیده ها، شنیده ها، لطایف، ظرایف و تمام ملاحظات را در قالب شعر و در انواع آن به رشته ی سرایش و گفتار در آورده است که در این زمینه او جزیی از سرآمدان زمانه ی و روزگار خویش است و صد البته این مهم را نباید از نظر دور داشت که مشست و برخواست با برزگان عرصه علم، هنر، ادب و معرفت او را به نادره ای شیرین گفتار بدل نموده است که فی الحال از بهترین های این زمانه در عرصه ی ادبیات ایران زمین به شمار می آید. بزرگی طبع، سخاوت قلب و متانت رفتار او را بزرگی کم گفتار و بی نظیری گوشه نشین معرفی نموده است که در اعمال او بزرگی های بی شماری نهفته است . برایش بهترین ها را آرزو مندیم.

________________________________________

1- اشاره به غزلی زیبا از رهبر فرزانه انقلاب اسلامی ایران حضرت آیت الله خامنه ای مد ظله العالی با این مطلع:

سرخوش ز سبوی غم پنهانی خویشم

چون زلف تو سرگرم پریشانی خویشم...

 هرچند«امین» بسته دنیا نیم اما

دلبسته یاران خراسانی خویشم

مصطفی محدثی خراسانی تحت یادداشتی با عنوان «آن که دلبسته یاران خراسانی خویش است» یاران خراسانی رهبر را این پنج شاعر ارزشمند بر می شمرد: از جمع شاعران پیشکسوت و توانمند مشهد، پنج تن بودند که آقا عنایت و احترام خاصی نسبت به آن‎‎ها داشتند و تقریبا از دوستان قدیمی آقا از سال‌‎های قبل از پیروزی انقلاب به‎حساب می‌آمدند. این پنج تن عبارت بودند از: استاد احمد کمال‌پور، متخلص به کمال که از قصیده‌سرایان برجسته خراسان بود، استاد ذبیح‌ا... صاحب‎کار که از غزل‎سرایان برجسته خراسان بود و نیز دستی در تصحیح متون داشت و تصحیح دیوان حزین لاهیجی را به توصیه مقام معظم رهبری به انجام رساند، استاد غلامرضا قدسی که از شاعران برجسته و انقلابی خراسان بود و در دوران رژیم پهلوی با آیت‌ا... خامنه‎ای در یک بند زندانی بود، استاد محمد قهرمان، غزل‌پرداز توانای روزگار که تصحیح غزلیات صائب توسط ایشان زبانزد است و نیز استاد علی باقرزاده، متخلص به «بقا» که در قطعه‌سرایی ید طولایی دارد و از سرآمدان روزگار است در سرودن قالب قطعه. سه تن از این پنج تن یعنی، استاد کمال، استاد قدسی و استاد صاحب‎کار رخ در نقاب خاک کشیده‌اند و در فقدان هر سه آن‎‎ها مقام معظم رهبری پیام داده‌اند و ضمن توصیفاتی، از آن‎‎ها به‎عنوان دوست یاد کرده‌اند. خطاب دوست را البته به دو بزرگوار دیگری که در قید حیات هستند، یعنی، استاد قهرمان و استاد باقرزاده نیز داشته‌اند که این نکته در پیام تسلیتی که در فقدان استاد صاحب‎کار، خطاب به آن‎‎ها فرستاده‌اند، مشهود است. http://yazdfarda.com/news/35417.html

2- باقرزاده بقا، علی، پنجاه دو سال سیر آفاق، سخن گستر، مشهد، 1388 :11

3- باقرزاده بقا ، علی ، پنجاه و دوسال سیر آفاق، سخن گستر، 1388، مشهد : 9«در سال 1335 که اولین سفر برون مرزی خود را به کعبه آغاز کردم و تا امروز که 52 سال از آن زمان می گذرد به لطف خداوند تعالی سفرهای فراوانی به بیشتر نقاط گیتی داشته ام که شرحِ آن را در این کتاب آورده ام»

4- پنجاه و دو سال سیر آفاق، همان :11

5- پنجاه و دو سال سیر آفاق، همان :489

6- پنجاه و دو سال سیر آفاق، همان :11

7- نامه فرزانگان (نامه هایی از اندیشمندان)، مشهد: سخن گستر 1387